Otępienie

Otępienie (dementia) – obniżenie sprawności intelektualnej i krytycyzmu, osłabienie pamięci z powodu uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, może mieć różne nasilenie, od nieznacznych zaburzeń pamięci, a zwłaszcza zapamiętywania aż do głębokich stanów amnezji i bardzo znacznego obniżenia poziomu intelektualnego. Objaw występujący po uszkodzeniach mózgu, po stanach zapalnych, typowy dla psychoz starczych, przewlekłego alkoholizmu i narkomanii. Zwykle łączy się również z zaburzeniami emocjonalnymi, takimi jak labilność efektywna, zaburzenia nastroju w postaci afektu tępego, euforia lub dysforia.

Otępienie miażdżycowe: (dementia arteriosclerotica) – powoli rozwijający się zespół objawów psychicznych wywołany licznymi małymi rozsianymi ogniskami martwicy mózgu. Objawy to upośledzenie pamięci, szczególnie świeżej, obniżenie krytycyzmu, karykaturalne nasilenie się cech charakteru, egocentryzmu.
Otępienie przedstarcze (choroba Picka, choroba Alzheimera) (dementia praesenilis) – zaczyna się między 50 a 60 rokiem życia.

Objawy: narastające zaburzenia pamięci, dezorientacja, otępienie, objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu.

Anatomopatoligicznie: rozlany zanik mózgu. Leczenia nie ma.
Otępienie wczesne: (dementia praecox) – dawna nazwa schizofrenii.

Otępienie (demencja) jest jak widać zespołem wieloprzyczynowym, obejmującym ogólne obniżenie zdolności poznawczych przy zachowaniu przytomności (ostry stan splątania). Kluczem do rozpoznania cech klinicznych jest staranne zebranie wywiadu przy współudziale przynajmniej jednego z członków rodziny lub otoczenia chorego i stwierdzenie zaburzeń pamięci oraz innych funkcji poznawczych, mając obiektywne dowody otoczenia. Można ustalić dane z co najmniej ostatnich miesięcy a zwykle nawet kilku lat. Typowy rozwój to narastające zapominanie (amnezja) i co raz mniej sprawne wykonywanie normalnych, rutynowych czynności (np. gotowania, robienia zakupów). Niekiedy najpierw pojawiają się zmiany osobowości, np. szorstkość i agresywność.
Epidemiologia: Częstość występowania otępienia wzrasta z wiekiem.
Bardzo rzadko zdarza się < 55 roku życia. W wieku > 65 lat występuje u 5 – 10% osób, a > 80 lat u 20%.

Najczęstsze przyczyny Choroba Alzheimera, jak obecnie wiadomo, może występować w każdym wieku (dawniej określano ją jako otępienie przedstarcze występujące w wieku < 65 lat). Choroba ta jest najczęstszą przyczyną otępienia samoistnego w każdym wieku, będąc przyczyną ok. 65% wszystkich przypadków otępienia. Kryterium rozpoznawczym jest obecność charakterystycznych zmian w mózgu (płytek starczych i kłębów neurofibryli w neuronach), szczególnie w korze mózgowej, gdzie jak również w strukturach podkorowych, stwierdza się niedobór wielu neurotransmiterów, w tym acetylocholiny, noradrenaliny i serotoniny. Przyczyna nie jest znana, w przypadkach o wczesnym początku można stwierdzić rodzinną skłonność do zapadania na tę chorobę. Początek jest zwykle stopniowy, z postępującym pogorszeniem się intelektu, przeżycie zwykle wynosi 5 – 7 lat.
Otępienie wielozawałowe jest przyczyna około 25 % przypadków. Występuje w następstwie wielokrotnych drobnych udarów mózgu. Zwykle stwierdza się obecność patologicznych zmian naczyniowych (nadciśnienie, udary w wywiadzie), czasem obecne są ogniskowe objawy neurologiczne. Początek jest często nagły, a postęp skokowy.

Mniej częste przyczyny nie poddające się leczeniu to przewlekły alkoholizm, pląsawica Huntingtona lub choroba Jakoba – Creutzfelda, choroba Parkinsona lub Pick, zakażenie HIV, podostre stwardniające zapalenie mózgu, postępująca leukodystrofia.

Przyczyny możliwe do leczenia obejmują: niedoczynność tarczycy, niedobór witaminy B₁₂ lub kwasy foliowego, kiłę, niedobór witaminy B₁ (zwykle u alkoholików), guzy mózgu (np. oponiak przystrzałkowy) nadające się do operacji, krwiak podtwardówkowy, cysticerkoza mózgu, wodogłowie z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym (rozszerzenie układu komorowego bez objawów wzmożenia ciśnienia, prawdopodobna przyczyna jest zablokowanie odpływu płynu z przestrzeni podpajęczynówkowej. Implantacja drenażu płynu może cofnąć zmiany intelektu. Wczesnymi objawami są: nietrzymanie moczu pojawiające się wcześnie, razem z otępieniem i dyspraksją chodu).
Badania: Wykonuje się badania neurologiczne do wykrycia objawów ogniskowych, badanie krwi z rozmazem, mocznika i elektrolitów (w tym wapnia zjonizowanego), OB, próby czynnościowe wątroby, próby serologiczne na kiłę, ilość wit. B₁₂ i kwasu foliowego, czynność tarczycy, rtg. płuc, mocz. Obecnie wykonuje się TK szczególnie w nietypowych sytuacjach jak: młody wiek, urazy czaszki) oraz EEG.

Leczenie: to wszystkie objawy dające się usunąć, jak współistniejące choroby somatyczne.
Rokowania bywają różne, w większości przypadków otępienie pozostaje i postępuje. Niezbędna jest wtedy pomoc rodziny a niejednokrotnie opieki fachowego personelu.